TARİHİ:
Çınar ilçesinin tarihçesi, Diyarbakır İli tarihçesine paralel bir durum arz eder. İlçe birçok uygarlığa yerleşim merkezi olmuştur. İlçedeki bazı köy isimlerinden İlçemizin çok eski bir yerleşim birimi olduğu ortaya çıkmaktadır. İlçemize bağlı 'Huri-Hurik' (Sırımkesen Köyü) ile BeneklitaşKöyüne doğru geçit veren 'Bestahuriyan' (Huriler Deresi)'nin Milattan önce 1500 - 3000 yılları arasında bu yöreye egemen olan 'Huri Devleti' zamanından izler taşıdığı anlaşılmaktadır. Yöreye sonraları Mitaniler, M.Ö. 1250 lerde ise Asurların egemen oldukları anlaşılmaktadır. Yöre, daha sonra Medler, Persler, Makedonya, Selevkoslar ve Partların egemenliğine girmiştir. M.Ö.3. yüzyılda Roma egemenliğine girmişve Roma egemenliği, M.S.4.yüzyıla kadar sürmüştür. Hazreti Ömer döneminde 639 da İslam Egemenliğine, 1085’te Sultan 'Berkyaruk' zamanında Selçukluların egemenliğine girdi. Daha sonra İnaloğulları, Artukoğulları ve Eyyubilerin Egemenliğinde kalan yöre daha sonra Anadolu Selçukları,İlhanlı ve Timur egemenliğine girdi. Yönetimi Timur'dan alan Akkoyunlular 1502 de Safavi Hükümdarı Şah İsmail'e yenilince, yörenin hakimiyeti Safevilere geçtiyse de halk bu hakimiyeti tanımayıp Yavuz Sultan Selim'e bağlılıklarını belirtti. Çaldıran Seferinden sonra 1515 te Osmanlı İmparatorluğuna bağlanan bölgede 1.Dünya Savaşından sonra düşman işgali olmamıştır.
Cumhuriyetin ilk yıllarında Diyarbakır merkeze bağlı şirin bir köy olan Çınar 23 Haziran 1937 yılında, 3223 sayılı kanun ile bağımsız ilçe haline gelmiştir. Önceleri adı Melkis olup merkezi daha sonra Hanakpınar Köyü yakınlarına taşınan ilçenin, 1937 den önce adı 'Akpınar' ve 'Hanakpınar' olarak bilinmekteydi. İlçe 1939 -1950 arasında Bulgaristan ve Kudüs'ten gelen göçmenlerin bölgeye yerleşmeleri ile büyümüşve gelişmeye başlamıştır. 2000 yılı nüfus sayım sonuçlarına göre, nüfusu 58.583, köy sayısı 92’yi bulan ilçe, Diyarbakır İlinin şirin ilçelerinden biri olmuştur. İlçemizin geçmişini simgeleyen belli başlı tarihi eserler Pir İbrahim mağarası, Kale'i Zerzevan, Hıdır kalesi ile Güzelşeyh kasrı’dır.
Çınarın Tarihini Aydınlatacak Mekanlar
1-İlçeye bağlı Hur-Hurik (Sırımkesen köyü) ile bu köyün batısına düşen ve BeneklitaşKöyüne doğru geçit veren Bestahuriyan (Huriler deresi) M.Ö. hüküm süren Huri Devletinin bir yerleşim merkezi olduğu sanılmaktadır.
2-Keza Asurlular zamanında Toşhan-Toşhana adıyla anılan bir şehir olduğu biliniyor. Bu şehrin İlçenin kuzey doğusunda yer alan Altınakar köyü civarında Tavşantepe adı verilen höyük olduğu sanılıyor.
3-İlçenin güney doğusunu ile doğusunu kaplayan Kikan ovasının da adını Asur Krallıklarından “Kikia” nın adından aldığı tahmin ediliyor.
4-Karacadağın güney tarafı Mahal-Mitanan (yani Mitinaların yeri ve yurdu) adını taşır ki halk arasında Mahal Metinan diye söylenir. Buradan hareketle bu yörenin de Mitanni’lerin bir yerleşim merkezi olduğu söylenebilir.
Çınarın Tarihi Eserleri
1-Süleyman Ağa Mağaraları: Aşağıkonak köyü yakınlarında Göksu çayı kenarında halk arasında Karaçay denilen bölgededir. Kayalık olan yüksek bir dağoyularak odalar açılmıştır.2000 yıl öncesi izlerini taşımaktadır. Rivayete göre burada Süleyman Ağa adında birinin oturduğundan Süleyman ağa mağaraları denilmektedir.
2-Şikeftan Mağaraları: Aşağıkonak köyü yakınlarında Göksu çayı kenarındadır. Süleyman Ağa mağaraları tipinde olup, aynı döneme aittir.
3-Kale-İZerzevan: Diyarbakır-Mardin Karayolu üzerinde olup, Demirölçek köyünün 1 Km. yakınındadır. Çevrenin en yüksek tepesi üzerinde kurulmuştur. Eskiden yer yer 70 metre yüksekliğinde surlarla çevrili olan Kaleden günümüze sadece kalenin ve konutların yıkılmışduvarları kalmıştır. Genel olarak Silifke’deki uzunca burç yerleşimini anmaktadır. Kalede yaşayanların içme suyu ihtiyaçlarını karşıladıkları Diyarbakır-Mardin Karayolu kenarında geçen dereye inen yeraltı tüneli kapanmıştır.
İpek yolu üzerinde kurulan bu kalenin Karakol görevi gördüğü tahmin edilmektedir. Kalenin ve surların taşboyları 2 metre,dar kenarları ise yarımşar metrelik dikdörtgen bloklardır.Ama çevre de yaşayan vatandaşlar yapılarda kullanmak üzere bu taşları götürmektedirler.
4-Aktepe Minaresi:Aktepe köyündedir.Osmanlı döneminde kaldığı tahmin edilmektedir.Küllahı olamayan kesme taştan minarenin ait olduğu caminin birkaç kenar duvarı da yanında bulunmaktadır. Diyarbakır Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Müdürlüğünce tescili yapılmıştır.
HÖYÜKLER
1-Pornak Höyüğü: Beşpınar Köyü Murattaşı (Pornak) mezrasındadır. Yüksekliği fazla olmayan ama genişbir alan kaplayan höyük hakkında kesin bir bilgi yoktur, Höyüğün toprağından faydalanmak isteyen köylülerce yapılan kazılarda çanak ve çömlek parçalarına ve sikkelere rastlanmışlardır. Höyük Diyarbakır Kültür ve Tabiat varlıklarını Koruma Müdürlüğünce Arkeolojik Sit alanı olarak tescili yapılmıştır.
2-Kazıktepe Höyüğü:Kazıktepe Köyündedir.Uzaktan bakıldığında bir piramidi andıran bir görünüşe sahiptir.Höyük hakkında kesin bir bilgi yoktur. Höyük Diyarbakır Kültür ve Tabiat varlıklarını Koruma Müdürlüğünce Arkeolojik Sit alanı olarak tescili yapılmıştır.
3-Şığre-Tepe:Yuvacık köyüne bağlı Tekkaynak mezrasındadır. Pornak Höyüğü biçimindedir. Tepe hakkında kesin bir bilgi yoktur.
4-Tavşantepe Höyüğü:Altınakar köyü yakınındadır. Pornak Höyüğüne benzemektedir. Höyük hakkında kesin bir bilgi yoktur. Höyük Diyarbakır Kültür ve Tabiat varlıklarını Koruma Müdürlüğünce Arkeolojik Sit alanı olarak tescili yapılmıştır
5-İncirtepe Höyüğü:Pornak ve Tavşantepe Höyüğüne benzemektedir. Höyük hakkında kesin bir bilgi yoktur. Höyük Diyarbakır Kültür ve Tabiat varlıklarını Koruma Müdürlüğünce Arkeolojik Sit alanı olarak tescili yapılmıştır.
6-Aktepe Höyüğü:Aktepe Köyündedir.Pornak,Tavşantepe ve İntirtepe Höyüklerine benzemektedir. Höyük hakkında kesin bir bilgi yoktur. Höyük Diyarbakır Kültür ve Tabiat varlıklarını Koruma Müdürlüğünce Arkeolojik Sit alanı olarak tescili yapılmıştır.
Pornak,Tavşantepe,İncirtepe ve Aktepe Höyükleri aynı hizada olduklarından eskiden haberleşme aracı olarak ta kullanıldığı düşünülebilir.
ÇINAR'IN COĞRAFİK YAPISI
İlçemiz Diyarbakır havzasının güney kesiminde Diyarbakır Mardin arasında yer almaktadır. İlçenin kuzeybatısında Diyarbakır İl Merkezi,batısında Şanlıurfa/Siverek ve Viranşehir; Güney ve Güneybatısında Mardin/Mazıdağı ve Derik; Doğusunda ise Mardin/Savur ve Diyarbakır Bismil İlçeleri vardır. 1.952 Km2'lik yüzölçümüyle coğrafi alan itibariyle Diyarbakır'ın en büyük ilçesidir. Rakımı 660 metre olan İlçenin Diyarbakır Merkezine olan uzaklığı 32 km.dir.
İlçede kışın kabarıp yazın kuruyan akarsulardan başka önemli akarsu olarak Göksu Çayı ile Dilaver Çayı vardır. Durgun su kaynakları olarak ise Beşpınar,Yukarı Ortaviran ve KünreşGöletleri ve Göksu Barajı vardır. İlçemizde yazları sıcak ve kurak kışları soğuk ve yağışlı olan karasal bir iklim hakim olup, yıllık ortalama yağışmiktarı 400 metreküptür. İlçeye bağlı Ballıbaba Köyü yakınlarında zengin fosfat yataklarına rastlanmıştır.İlçe merkezi 6 mahalleden oluşup 1 Belde, 72 Köy, 58 mezra ve 14 Kom'dan oluşan bir ilçe şeklindedir. İlçede genişaraziler bulunmaktadır, bu sebeple ilçemizde tarım ve hayvancılık ilçe ekonomisinin en önemli bölümlerini oluşturmaktadır. İlçe topraklarının % 46'sı tarıma elverişli bölümden oluşmaktadır. Bölgede açılan Göksu Sulama Barajının hizmete girmesiyle sulu tarımda da büyük ilerleme kaydedilmiştir. Çınar ilçesinde başlıca tarım ürünleri Pamuk, Pirinç, Buğday, Arpa, Mercimek ve Nohut'tur. Yine ilçemiz sınırları içerisinde bir bölümü kalan Karacadağbölümü de yaşayan Halk özellikle Hayvancılıkla uğraşarak geçimlerini sağlamaktadır. İlçe Merkezinin ortasında Özellikle sınır Ticaretinin çok gelişmişolduğu Irak ve Suriye'den gelen araçların Transit yol olarak kullandıkları yol olan ve Mardin'i Diyarbakır'a bağlayan yol geçmektedir. Çınar ilçesinin merkezinde ve bazı bölgelerinde yeşil Akdeniz maki tipi ağaçlık bölgeler bulunmaktadır. Çınar son yıllarda açılan barajlarla birlikte ileriki yıllar için Yeşil bir çehreye hazırlanmaktadır. Çınar İlçe sınırından geçen Dicle Nehri kıyılarında ve Reşan çayı etrafında bulunan kısımlarda birçok çeşit ağaca rastlamak mümkündür.
Kaynak : http://www.cinar.gov.tr
